Er wordt vaak beweerd dat het Damsterdiep in 1425 gegraven werd, maar het diep dat we nu met die naam aanduiden is deels veel ouder.
Het bestond uit vijf delen:
1. De oude Fivel tussen Ten Post en Winneweer, waarvan de meanders in de loop der tijd deels zijn afgesneden.
2. De oude Delf van Winneweer naar de Eems bij Farmsum.
3. De oude tochtsloot tussen Dijkshorn en Ten Post
4. Het afwateringskanaal tussen de Oosterstadshamrik en de Lustige Maar bij Dijkshorn
5. De aansluiting van het afwateringskanaal op het Schuitendiep in de stad Groningen.
Over 1 zie beschrijving Nieuwe Diep
Over 2 lees elders de geschiedenis van de Delf.
Over 3 en 4 schreef H.J. Veldman een artikel in Buurproat, juni 1994:
Het eiland bij de Banjer
Het was in 1965, naar ik meen in de maand juli, dat er een voor het jaargetijde ongewoon zware storm uit het zuidwesten opstak. Er deed zich toen een bijzonder verschijnsel voor. Het Damsterdiep was, ook al niet zo gewoon, bedekt met een laag eendenkroos. De storm wist er raad mee. Al die drijvende plantjes joeg hij voor zich uit. Op het rechte eind naar Ten Boer had hij vrij spel.
Voor de Boltdraai hoopte het kroos zich op tot een dam die het vaarwater helemaal verstopte. Met eigen ogen heb ik gezien, hoe kwajongens van de ene oever naar de andere renden, over het kroos!
Men herinnerde zich het bestaan van het eiland bij Dijkshorn. Dat lag mooi dichtbij en het was eigendom van het waterschap; het diende wel als tuingrond. Daar werd het kroos gestort. Sindsdien kon de natuur er haar gang gaan.
In het jaar 1424 werd er een afwatering gegraven van de Oosterstadshamrik naar de Lustige Maar.
Wat was er toen aan de hand? Kort gezegd dit: het Oosterstadshamrik wilde graag zijn water lozen via Delfzijl. Daarvoor werd een overeenkomst gesloten. Er wordt gezegd dat men toen een kavelsloot heeft verbreed. Tot aan het Lustige Maar. Hoe terecht de opemrking over de kavelsloot is kan iedereen nog heden ten dage zien op een topografische kaart. Het Damsterdiep loopt evenwijdig aan de hoofdinrichting van de sloten, van zuidwest naar noordoost. Zelfs de bocht bij de rollen is in het landschap terug te vinden. Waar kwam de afwatering uit in het Lustige Maar? Aan de zuidoostkant van het huidige eiland! Er was eeuwenlang nog geen eiland.
Er was dus een doorlopende waterweg ontstaan tussen Delfzijl en Groningen, maar ook niet verder. Bij de stad liep het water dood. Tot in de tachtigjarige oorlog. Twee kroniekschrijvers uit onze omgeving, Abel Eppens en Johan Rengers, vertellen ons, dat de Stad-Groningers het Damsterdiep aansloten op de Stadsgracht. Ze bouwden voor de Steentilpoort een sluis en gingen tol heffen.
Ze kregen het erg druk. Haarlem werd belegerd door de Spanjaarden. Het beleg begon 11 december 1572 en duurde tot 16 juli 1573. De belegeraars hadden van alles nodig. Ook vanuit Emden in Oostfriesland kwam een goederenstroom op gang. Over zee durfde men niet. Dan maar door het Damsterdiep, langs Groningen, door Friesland. Bij Kuinre werd de Zuiderzee bereikt. Onze zegslieden noemen een getal van 50 tot 70 schepen per dag. Die schepen waren toch maar scheepjes. Abel Eppens zegt: 3 tot 5 last. Johan Rengers schat ze op 5 tot 6 last. Dat zou zijn 6 tot 12 ton.
Johan Rengers merkt op, dat Haarlem mogelijk niet gevallen zou zijn, als ze niet zo ijverig vanuit Emden bevoorraad zouden zijn.
Dat was het begin van het Damsterdiep als doorlopend vaarwater. In de loop der eeuwen is er heel wat onderhoud aan gepleegd. Het werd een echte scheepvaartverbinding. Maar het deel Groningen-Dijkshorn is nog altijd smaller dan verderop. Het heeft lang geduurd voor men te veel last kreeg van de scherpe bocht bij het Lustige maar. Waarschijnlijk heeft men in de tweede helft van de 19e eeuw de ruime bocht gegraven, die er nu ligt. Toen is het eiland ontstaan.
Over 4 lazen we op Wikipedia:
Het Damsterdiep stond van 1574 tot 1884 in verbinding met het Schuitendiep. Het Buiten-Damsterdiep werd gedempt in 1951 met het puin uit de verwoeste binnenstad. Ook het Binnen-Damsterdiep is gedempt. In 2007 is begonnen met de bouw van een parkeergarage, waarvoor het puin deels weer is verwijderd. Ook zijn toen veel archeologische vondsten gedaan. In de herfst van 2007 is een deel van het Damsterverlaat (sluis) uit 1573 en 1620, met sluisdeuren uit ca 1800 blootgelegd. In de loop van 2008 kwam in het oostelijke deel van het Damsterdiep een zogenaamde beer, een muurstuk dat Damsterdiep-water scheidde van stadsgrachtwater, aan de oppervlakte. Deze is rond 1840 gemetseld tussen de kademuur en de ondermetseling van de stadswal om de waterstand tussen beide te reguleren. Deze stukken zijn deels bewaard gebleven en zullen zichtbaar blijven aan het Damsterdiep.
